کارهای زنبورداری در ماه آذر

آذر ماه زمان آسایش زنبورها است وقتی كه نه زنبورها با طبیعت كاری دارند و نه طبیعت با زنبورها. پرواز به خارج از كندو تنها در روزهای گرم و آفتابی برای دفع مدفوع انجام می گیرد كه مدتش هم همیشه كوتاه است. این تنها كاری است كه زنبورها در این ماه برای انجامش كندویشان را ترك می كنند. در چنین روزهایی باید زنبوردار از آویختن پارچه های سفید روی سیم یا طناب به منظور خشك كردنشان پس از شستن آنها خودداری نموده و این وضع را به همسایه های نزدیكش نیز اطلاع دهد تا آنها هم این اشتباه را نكنند. چون زنبورها پارچه های سفید را برای دفع مدفوع ترجیح می دهند و مدفوعشان را رویشان خالی و پارچه را پر از لكه می نمایند. این لكه ها متاسفانه به آسانی پاك نمی شوند و از بین بردنشان كار مشكلی است.

اولین برف سال معمولا در نیمه دوم همین ماه می بارد و اغلب سوراخ های پرواز را مسدود می كند كه زنبوردار باید فوری سوراخ های پرواز را با جارو یا انگشت باز و این كار راحتی به فردا هم موكول ننماید. زیرا ممكن است همین سهل انگاری كوچك باعث تلف شدن تعدادی از جمعیت ها گردد. هرگاه برف سوراخ پرواز را مسدود نماید تنفس جمعیت با استفاده از سوراخ های ریز موجود در برف تنها كمی دشوار می شود ولی بدی اصلی كار در اینست كه به زودی هوای گرم داخل كندو سطح داخلی برف های مجاور به سوراخ پرواز را آب می كند.

این آب در سرمای شدیدتر شب تبدیل به یخ می گردد. یخ هم همان طوریكه می دانید خلل و فرج و یا سوراخ های ریز برای عبور هوا ندارد. در نتیجه جمعیت در داخل كندو پس از مدتی كوتاه خفه می شود. بنابراین بعد از هر برف مهمترین وظیفه زنبوردار پاك كردن فوری سوراخ های پرواز كندو است.

طرز زندگی جمعیت ها در سرمای زمستان بدین طریق است كه زنبورها داخل كندو به صورت گلوله ای در اطراف قاب های پر از عسل در می آیند. گرما در مركز این گلوله حدود 18 تا 20 درجه است. زنبورهایی كه داخل گلوله هستند پس از گرم شدن جای خود را با زنبورهایی كه در سطح خارجی گلوله می باشند و با هوای نسبتا سرد داخل كندو تماس مستقیم دارند عوض می كنند تا آنها هم به نوبه خود گرم شوند. این زنبورها نیز پس از گرم شدن جایشان را با زنبورهای سرد دیگر عوض می كنند. این كار تمام مدتی كه هوا سرد است ادامه دارد زمانی كه آنها به صورت گلوله در می آیند می گوییم زنبورها به خوشه رفته اند. جای ملكه همیشه در مركز یا نزدیكی های مركز گلوله است.

نوع دوم حركت زنبورها برای دسترسی داشتن به عسل است كه دسته جمعی و بدین طریق انجام می گیرد. پس از تمام شدن همه عسل در منطقه ای از شان كه خوشه زمستانی آنجا قرار گرفته است همه زنبورهای خوشه به آرامی ولی با هم چند سانتیمتر روی همان شان به جلو می روند تا منبع غذایی تازه و دست نخورده دیگری را در اختیار گیرند و بتدریج مصرف نمایند. بعد از اتمام عسل این نقطه باز هم دسته جمعی چند سانتیمتر جلوتر می روند.

در جریان زمستان آنقدر به این كار ادامه می دهند تا به آخر همان شان برسند. آنگاه باز دسته جمعی خود را به قاب پر از عسل مجاور انتقال داده ولی این بار بعد از تمام شدن عسل این نقطه چند سانتیمتر به عقب می روند. باز هم بتدریج آنقدر عقب می روند تا عسل این قاب نیز تمام شود و همین طرز حركت را با سایر شان های پر از عسل در تمام مدت زمستان ادامه می دهند.

زنبور در سرما و داخل خوشه زمستانی دو نوع حركت را انجام می دهد:
1 -  حركت انفرادی هر یك از زنبورها در داخل خوشه. از سطح خوشه به داخل آن و از داخل خوشه به سطح.
2 -  حركت دسته جمعی خوشه روی هر قاب و از یك قاب به قاب دیگر.

زنبورها گرمای لازمه خوشه شان را با خوردن عسل ایجاد می كنند و از آنجائی كه به صورت گلوله در می آیند قادرند گرمای ایجاد شده را داخل گلوله اشان حبس نموده و مانع خروج و از دست رفتنش گردند. طبق همه حساب های ریاضی و فیزیولوژی بدین طریق موفق می شوند كه كمترین مقدار عسل ممكنه برای گرم شدن و زنده ماندن و زندگی در زمستان مصرف نمایند. همان طوریكه در بالا ملاحظه كردید تا زمانی كه زنبورها عسل كافی در اختیار داشته باشند شدیدترین سرما نمی تواند صدمه ای به آنها بزند چون قدرت كنار آمدن با آن را دارند.

آنچه به آنها صدمه زده و می تواند حتی تمام زنبورهای یك جمعیت را تلف كند جریان هوا (كوران) می باشد كه زنبور در مقابل آن هیچ نوع مقاومتی ندارد. به همین دلیل توصیه می شود كه هنگام تمیز كردن كندوها با كمال دقت باید مواظب بود كه درزها و سوراخ هایی نداشته باشند. اگر داشتن باید آنها را مسدود نموده و یا كندو را عوض كرد.

كنترل هفته ای یكبار سوراخ های پرواز به زنبوردار امكان می دهد اوضاع داخلی كندوهایش را حدس بزند. در صورتی كه بعضی از جمعیت ها و زنبورهایش را ناراحت روی تخته پرواز دید شماره كندویش را یادداشت كرده و در اولین فرصت كه هوا گرم تر از 10 درجه شد آن را باز كرده و به سرعت وضع داخلیش را بررسی نموده و كمك لازمه را در اختیار آن جمعیت قرار دهد. مدت بررسی هر كندو باید خیلی كوتاه بوده و مثلا از 2 دقیقه تجاوز ننماید.

اگر مدت زیادتر باشد گرمای داخلی كندوها باز هم بیشتر پایین می آید. زنبورها برای اینكه گرمای داخلی را به حد اولیه برسانند ناچارند مقدار زیادتری از عسل های ذخیره زمستانیشان را خورده و در بدنشان تبدیل به گرما نموده و داخل كندو پخش كنند تا هوای داخلی دوباره گرم و متعادل گردد. بدین طریق باز مقدار بیشتری از عسل مصرف می كنند كه این به ضرر زنبوردار و جمعیت است.

اصلا این قاعده كلی است كه زنبورها هر باز كردن سر كندو را با خوردن مقداری عسل پاسخ می دهند. بنابراین به صرف زنبوردار است كه چه در تابستان و چه در زمستان تا آنجا كه برایش ممكن است از این كار اجتناب ورزد و تنها هنگامی سر كندو را باز كند كه واقعا لازم باشد. عده ای از زنبورداران كندوهایشان را زیر سقفی كه از قبل برای همین منظور ساخته و آماده نموده اند می گذارند تا باران و برف روی كندوها نریزد كه البته این كار خیلی بهتر هم هست چون علاوه بر اینكه پاك كردن برف از روی كندوها دیگر لزومی ندارد. در تابستان هم در مدتی كه كندوها هنوز مهاجرت داده نشده اند سایه بان خوبی برایشان می باشد و زنبوردار مجبور نیست برای كار كردن با زنبورها در وسط آفتاب مرتب عرق بریزد.
 

منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن " دکتر شهرستانی "